3Η θέση της ΠΡΩ.ΠΑΙΔΕΙ.Α. σχετικά με θέματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας στα Ελληνικά Πανεπιστήμια.

 

Με αφορμή πρόσφατο δημοσίευμα της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ» που αναφέρθηκε σε φαινόμενα συγγραφής εργασιών από τρίτους και λογοκλοπής στα ελληνικά Πανεπιστήμια (βλ. [1]), Η ΠΡΩ.ΠΑΙ.ΔΕΙΑ επισημαίνει ότι τέτοια φαινόμενα παραβίασης της ακαδημαϊκής δεοντολογίας  είναι ιδιαίτερα σοβαρά και, δυστυχώς, ταλανίζουν επί δεκαετίες τα  ελληνικά Πανεπιστήμια. 

 

1. Συγγραφή από Τρίτους Προπτυχιακών και Μεταπτυχιακών Εργασιών: 

Στο θέμα αυτό εμπλέκονται προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, που απευθύνονται σε ειδικά γραφεία για τη συγγραφή προπτυχιακής ή μεταπτυχιακής εργασίας που απαιτείται για την απόκτηση των αντίστοιχων τίτλων ή ακόμη και διδακτορικής διατριβής. Τα γραφεία αυτά λειτουργούν ανοιχτά σε μια “γκρίζα ζώνη νομιμότητας” και διαφημίζουν τις υπηρεσίες τους στο διαδίκτυο. Δεν πρόκειται για αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο, αφού είναι γνωστό ότι  αντίστοιχα γραφεία λειτουργούν και στο εξωτερικό.  

Το φαινόμενο αυτό συνιστά μείζονα ακαδημαϊκή απάτη που, δυστυχώς, δύσκολα εξακριβώνεται, ακόμα και με τις δυνατότητες που παρέχουν σήμερα οι υπάρχουσες εφαρμογές λογισμικού, καθότι συνήθως είναι αδύνατη ή ιδιαίτερα δύσκολη η απόδειξη ότι κάποιος άλλος και όχι ο υπόχρεος φοιτητής εκπόνησε την εργασία. 520

Πάντως, αντικρούοντας τις υπερβολές και γενικεύσεις που απαξιώνουν το έργο των ελληνικών Πανεπιστημίων, σημειώνουμε ότι -όπως γνωρίζουν πολύ καλά οι παροικούντες- ΔΕΝ «αγοράζεις εύκολα μεταπτυχιακό με 1.000 ευρώ στην Ελλάδα» [2]. Εκείνο που  αγοράζεται και αποτελεί όπως αναφέραμε μείζον ακαδημαϊκό παράπτωμα, είναι μια εργασία -πτυχιακή ή μεταπτυχιακή- η οποία βέβαια είναι μια από τις σημαντικές προϋποθέσεις για την απόκτηση του προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού τίτλου και έχει συνήθως ιδιαίτερη βαρύτητα στον υπολογισμό του βαθμού του τίτλου σπουδών.

1. Λογοκλοπή

Λογοκλοπή είναι η «παράνομη οικειοποίηση» και «κλοπή και δημοσίευση» ενός άλλου συγγραφέα «της γλώσσας, των σκέψεων, των ιδεών, ή εκφράσεων» και της εκπροσώπησης αυτών ως αρχικής εργασίας κάποιου (βλ. [3]). Η αυτούσια αντιγραφή ή μεταφορά τμημάτων (συχνά όχι εκτεταμένων) κειμένου από αλλού συνιστά επίσης λογοκλοπή και είναι δυνατό να παρατηρείται και σε κείμενα που πραγματεύονται πρωτότυπα αποτελέσματα ή περιέχουν πρωτότυπη ανάλυση ή συζήτηση.  

Ας σημειωθεί ότι η λογοκλοπή δεν σχετίζεται απαραίτητα με την εμπορία των εργασιών, αφού συνήθως τα γραφεία που παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες εγγυώνται την απουσία λογοκλοπής στην παραδοτέα εργασία.

Δυστυχώς, το φαινόμενο της λογοκλοπής παρουσιάζεται από το Γυμνάσιο/Λύκειο και πολλές φορές το γνωρίζουν οι καθηγητές τους, χωρίς όμως να το αντιμετωπίζουν. Οι ρίζες όμως του φαινομένου πρέπει να αναζητηθούν στον εκπαιδευτικό πολιτισμό που αναπτύσσεται ήδη από το Δημοτικό, όπου η σύγχρονου τύπου  “ευγενής άμιλλα”, δηλαδή ο ισοπεδωτικός μη-ανταγωνισμός του “δέκα σε όλους” και της ήσσονος προσπάθειας – απόνερα των καταστροφικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων της δεκαετίας του 1980(!) – διαμορφώνει συνήθως μη αναστρέψιμες νοοτροπίες στις νεαρές προσωπικότητες και τις οικογένειές τους.

3. Λογοκλοπή σε Διδακτορική Διατριβή

Όσον αφορά τα δημοσιεύματα για εκτεταμένη λογοκλοπή, που φέρεται να υπάρχει στη διδακτορική διατριβή του Περιφερειάρχη Αττικής κυρίου Πατούλη, η οποία έχει εγκριθεί από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών,  σημειώνουμε ότι:

• Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο της προσέγγισης  καθηγητών για την επίβλεψη εκπόνησης διδακτορικής διατριβής από πρόσωπα ιδιαίτερα προβεβλημένα πολιτικά ή κοινωνικά και το αντίστροφο, δηλαδή πανεπιστημιακοί που προσφέρονται να “επιβλέψουν” διδακτορικά επωνύμων. 
• Παρόλο που εκ προοιμίου δεν είναι δυνατό να αποκλειστεί η ειλικρινής πρόθεση κανενός να εκπονήσει διδακτορική διατριβή, σε μερικές από τις πιο πάνω περιπτώσεις, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, έχει αμφισβητηθεί η επιστημονική εγκυρότητα η/και η πρωτοτυπία της διατριβής. Βεβαίως, τέτοια φαινόμενα παρουσιάζονται ενίοτε και σε περιπτώσεις διατριβών μη προβεβλημένων προσώπων. 
• Επειδή είναι προφανές ότι τέτοια φαινόμενα πλήττουν σοβαρά την εμπιστοσύνη του πολίτη στον θεσμό του Πανεπιστημίου ως έγκυρου και αξιόπιστου μηχανισμού παραγωγής νέας γνώσης, όλα τα Πανεπιστήμια πρέπει να έχουν διαδικασίες συνεχούς και έγκυρης παρακολούθησης και διασφάλισης της ποιότητας της επιστημονικής έρευνας στο πλαίσιο εκπόνησης διδακτορικών διατριβών. Τέτοιες διαδικασίες περιλαμβάνουν μέτρα όπως  θεσμοθέτηση μέγιστου χρόνου εκπόνησης της διατριβής και συστηματικής [ηλεκτρονικής] παρακολούθησης της τήρησης αυτού, ύπαρξη ελάχιστου αριθμού δημοσιεύσεων σε έγκυρα διεθνή περιοδικά ως προϋπόθεση έγκρισης της διατριβής, συστηματικός έλεγχος από την τριμελή επιτροπή επίβλεψης και την επταμελή επιτροπή εξέτασης του τελικού κειμένου της διατριβής, κ.α.
• Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αν όλες αυτές οι διαδικασίες είχαν τηρηθεί, θα είχε αποφευχθεί ή θα είχε νωρίς διαπιστωθεί η λογοκλοπή (αν υποτεθεί ότι υπήρξε) και δεν θα βρισκόταν η Σχολή, το Ίδρυμα, το Πανεπιστημιακό Σύστημα συνολικά, η Πολιτική Ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας και η Κυβέρνηση στη δύσκολη θέση να απαντά σε πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.
• Επιβάλλεται όλοι οι προαναφερθέντες να ασχοληθούν με σοβαρότητα και διαφάνεια με το συγκεκριμένο ζήτημα, ώστε στο τέλος της διαδρομής να αποδοθεί πράγματι δικαιοσύνη και να λάμψει η αλήθεια, για το καλό του Πανεπιστημίου, του πολιτικού κόσμου  αλλά και της κοινωνίας συνολικά. 

1. Βαθμολόγηση εργασιών από Τρίτους

Ενίοτε παρατηρείται το φαινόμενο Πανεπιστημιακοί Καθηγητές να μη βαθμολογούν (γραπτά εξετάσεων, εργασίες) οι ίδιοι, αλλά να αναθέτουν τη διόρθωση σε συνεργάτες τους. Παρόλο που δεν είναι καθόλου κακό να διορθώνουν εργασίες, γραπτά κλπ υποψήφιοι διδάκτορες, κάτι που άλλωστε είναι κοινή πρακτική σε πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικού, για να λειτουργήσει σωστά το σύστημα της βαθμολόγησης (και από «τρίτους») απαιτούνται συγκεκριμένα εχέγγυα. Τέτοια εχέγγυα είναι (α) να κατατίθενται οι ενδεικτικές απαντήσεις (ή ο οδηγός βαθμολόγησης – rubric- για εργασίες) πριν τις εξετάσεις, και (β) να υπάρχουν όλα τα εχέγγυα αντικειμενικής και δίκαιης βαθμολόγησης (π.χ. external examiners, διαφανής διαδικασία ανώνυμης επαναξιολόγησης γραπτού/εργασίας από εξωτερικό κριτή, κλπ). Δυστυχώς, τέτοιες πρακτικές σπάνια ακολουθούνται σε ελληνικά Πανεπιστήμια.

Ως ΠΡΩ.ΠΑΙΔΕΙ.Α  θεωρούμε ότι όλα τα θέματα παραβίασης της ακαδημαϊκής δεοντολογίας πρέπει να αντιμετωπίζονται από τα ίδια τα Πανεπιστήμια. Καλούμε τις ηγεσίες των ιδρυμάτων μας (Πρυτάνεις & Συγκλήτους) να ενεργοποιήσουν τις διαδικασίες εφαρμογής των κανόνων της ακαδημαϊκής δεοντολογίας, καθώς και της επιβολής των σχετικών κυρώσεων σε όποιους, καθηγητές ή φοιτητές, την παραβιάζουν. 

Η επιμελής και σχολαστική παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της εκπόνησης εργασιών και διατριβών από τον Επιβλέποντα Καθηγητή, η προσεκτική και σε βάθος εξέταση από την Τριμελή (και/ή Επταμελή) Επιτροπή, καθώς και η επιβολή αυστηρών κυρώσεων είναι μέτρα που μπορούν να περιορίσουν αισθητά φαινόμενα παραβίασης της δεοντολογίας.

Οι κυρώσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν την ακύρωση πτυχίων, την αποβολή φοιτητών και την αυστηρή τιμωρία καθηγητών, ανάλογα με τη βαρύτητα της παράβασης. Αντίστοιχοι κανόνες πρέπει να καθιερωθούν για τη λογοκλοπή (plagiarism) επιστημονικών κειμένων καθώς και για την αντιγραφή στη διάρκεια των εξετάσεων. 

Μερικά ειδικότερα μέτρα που η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει ως αποτελεσματικά είναι:

• Η υποχρέωση τήρησης των Κατευθυντήριων Οδηγιών της Committee on Publication Ethics (COPE) σχετικά με τον σχεδιασμό και την καταχώρηση μελέτης στις βάσεις δεδομένων, την έγκριση από Επιτροπή Δεοντολογίας, τις έγγραφες συγκαταθέσεις, την τήρηση ημερολογίου πειραμάτων και αρχείου αποτελεσμάτων, τη στατιστική επεξεργασία, κλπ.
• Η τήρηση από την πρώτη μέρα ηλεκτρονικού ημερολογίου για την πρόοδο της διπλωματικής  που ανά πάσα στιγμή θα πρέπει να συνάδει με τα κείμενα, πειράματα, αναλύσεις, αξιολογήσεις, συγκρίσεις, κτλ. που έχουν πραγματοποιηθεί.
• Η ουσιαστική αξιολόγηση της πορείας του ερευνητικού έργου των υποψηφίων διδακτόρων σε ετήσια -τουλάχιστον βάση- από κριτές που δεν σχετίζονται ούτε με τον υποψήφιο, ούτε με τον επιβλέποντα καθηγητή ή τα μέλη της τριμελούς επιτροπής.
• Ο καθορισμός κριτηρίων ποιότητας των διδακτορικών διατριβών, ενδεχομένως διαφοροποιημένων ανά Σχολή, ούτως ώστε να αντανακλούν τις διαφορετικές πρακτικές κάθε επιστημονικής περιοχής. Για παράδειγμα, ο καθορισμός ελάχιστου απαιτούμενου αριθμού εργασιών σε υψηλής ποιότητας διεθνή επιστημονικά περιοδικά.
• Να δοθεί η δυνατότητα στις Επιτροπές Αξιολόγησης και Πιστοποίησης Μεταπτυχιακών Σπουδών να ελέγχουν σε τυχαίο δείγμα Μεταπτυχιακές Εργασίες και Διατριβές του Τμήματος για λογοκλοπή αλλά βέβαια και για περιεχόμενο.
• Η εισαγωγή μαθήματος για την ακαδημαϊκή ηθική και δεοντολογία, υποχρεωτικού για όλους τους υποψήφιους διδάκτορες και διαλέξεων πάνω στη Δεοντολογία της Έρευνας και των Δημοσιεύσεων, τόσο σε Προπτυχιακό όσο και σε Μεταπτυχιακό Επίπεδο.

Επιπλέον των μέτρων πολιτικής εντός των Πανεπιστημίων, προτείνουμε:

• στη Διεύθυνση της Εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ» -που επικαλείται συγκεκριμένα στοιχεία- να καταθέσει όλο το υλικό στους αρμόδιους της Δικαιοσύνης και του Υπουργείου Παιδείας, για να κινηθούν άμεσα οι προβλεπόμενες διαδικασίες. 
• στην Πολιτική Ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας να συνδράμει στην ανάδειξη των πραγματικών διαστάσεων του φαινομένου, να συμβάλει δε στην αντιμετώπισή του, πέραν της θεσμοθέτησης του αναγκαίου υπάρχοντος νομικού πλαισίου (Νόμος 4777/2021) ΚΑΙ με τη σωστή και πλήρη εφαρμογή του.
• Επιπλέον δε του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου προτείνουμε στο Υπουργείο Παιδεία να θεσμοθετήσει τα ακόλουθα πρόσθετα μέτρα:
• Να αναλάβει νομοθετική πρωτοβουλία που να απαγορεύει την παροχή υπηρεσιών όπως αυτές που παρέχουν τα “Γραφεία Εκπόνησης Εργασιών”.

Όταν επικαλούμαστε την Αριστεία, απλά εννοούμε την Αριστεία, τίποτα περισσότερο, όμως και τίποτα λιγότερο!

Εκ μέρους του Διοικητικού  Συμβουλίου

 

Καθηγητής Νικόλαος Μ.  Σταυρακάκης                                           Δρ.  Μιχάλης Καθαράκης

                       Πρόεδρος                                                                             Γενικός Γραμματέας

Αναφορές:

[1] “Σε έξαρση λογοκλοπή και εμπορία εργασιών στα ΑΕΙ”   ΤΟ ΒΗΜΑ, Παπαματθαίου Μάρνυ,  01.04.2022

[2] Αποκάλυψη: Στην Ελλάδα αγοράζεις εύκολα μεταπτυχιακό με 1.000 ευρώ από εταιρεία που τα γράφει!

[3] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%80%CE%AE